De gelukkige keerzijde van een starter zonder overvolle agenda is dat je veel mooie exposities kunt bezoeken. Zo was ik laatst – voor een klein klusje – in Amsterdam en combineerde dat met een bezoek aan de fototentoonstelling ‘More Real than Reality’ van de Amerikaanse fotograaf W. Eugene Smith (1918-1978) in Foam. NRC columnist Frits Abrahams had me nieuwsgierig gemaakt en niet voor niets.
De expositie is helder in tekstuitleg en indeling in thema’s. Smith wordt gezien als grondlegger van het fotografisch essay. Hij werkte in de jaren ’50 voor Life Magazine en daarna voor het fotopersbureau Magnum. Uit de thema’s in de tentoonstelling blijkt zijn sociale betrokkenheid: een Spaans dorp tijdens de dictatuur onder Franco; een plattelandsdokter in de jaren ’40; een zwarte vroedvrouw begin jaren ’50; Albert Schweitzer in Afrika met leprapatiënten; staalarbeiders in Pittsburgh en Minamata, een Japans dorp waar in de jaren ’70 door de fabriek Chisso Corporation kwik geloosd is in het water met vis dat diende als voedsel voor de plaatselijke bevolking.
Soms overkomt het je – als je in de juiste ontvankelijke stemming bent, niet afgeleid door anderen of door je eigen zorgen – dat een kunstwerk rechtstreeks en ongefilterd naar binnen komt. Dat overkwam me bij een foto uit de laatste serie over Minamata, ‘Tomoka in haar bad’: in een donkere kamer, met lichtinval van links, zie je een Japanse moeder met wit hoofddoekje sereen en liefdevol kijken naar haar mismaakte kind, dat met vervormde handen en voeten en wijd opengesperde ogen in haar armen ligt, terwijl ze haar in bad doet. De foto – ook wel Piëta genoemd – werd wereldberoemd, maar wordt op verzoek van haar familie sinds 1997 – 20 jaar na haar dood – niet meer gepubliceerd. De fabriek keert in 2004 (dertig jaar later!) uiteindelijk 80 miljoen dollar uit aan de slachtoffers en nabestaanden.
Niet vreemd dat Smith – die met deze reportage de gevolgen van ecologische rampen wereldwijd aan de kaak stelde en op de politieke agenda zette – over het vak fotografie schreef: “Het woord ‘objectief’ wil ik uit het woordenboek van de fotograaf verwijderen. Dat is een stap in de richting van de ‘waarheid’. Het woord ‘vrij’ bij pers moet misschien ook sneuvelen. Als journalisten bevrijd zijn van deze verdraaiingen van de werkelijke gang van zaken, zouden ze eindelijk hun verantwoordelijkheid kunnen nemen”. Een interessante gedachtegang die niks aan actualiteit heeft ingeboet.
‘More real than reality’ is nog te zien tot en met 16 maart 2011.