Pelgrims in Museum Catharijneconvent

Tien jaar lang nam ze steeds een maand vakantie om te lopen. Naar de Noord-Spaanse stad Santiago de Compostela. Van het lange traject legde ze ieder jaar 400 kilometer af. Wie verre reizen maakt heeft vele verhalen. Zij had ze ook. Over de zwervers die haar brood en wijn gaven, toen ze schuilde in de nis van een Frans kerkje. En de oude man in het hutje op een onherbergzame Spaanse berg, die haar thee schonk in een kopje met gouden randje.

Wie de tentoonstelling ‘Pelgrims – Onderweg naar Santiago de Compostela’ in Museum Catharijneconvent in Utrecht bezoekt, moet niet raar staan te kijken als een van de bezoekers spontaan begint te vertellen. En vertellen. En vertellen. Zelfs rondleiders blijken praatgrage pelgrims, vaak ook lid van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Dat is ook niet vreemd. Gaande de smaakvol vormgegeven expositie met heldere teksten op banieren van bruin-beige papier, geborduurde stoffen en juten ga je ‘het’ snappen.

De kern van een bedevaart of pelgrimage: een zoektocht naar bezinning, als moderne variant op boetedoening en het verkrijgen van ‘aflaten’. Dit wordt duidelijk aan de hand van talloze schilderijen, prenten, (getijden)boeken, beelden, souvenirs en kleding. Sfeervolle filmfragmenten van Ines ten Berge laten bovendien zien hoe pelgrims – traditioneel – starten in het Zuid-Franse Saint-Jean Pied de Port, onderdak krijgen langs ‘de camino’ en in vroege ochtendschemer weer op pad gaan.  Met als hoogtepunt de aankomst in de Kathedraal van Santiago de Compostela, waar het beroemde wierookvat aan een meterslange kabel zwaar en langzaam door het gangpad tussen de pelgrimgangers heen en weer deint.

Er is (gelukkig!) veel uitleg in de tentoonstelling. De Islam heeft Mekka als pelgrimsoord, het Boeddhisme heeft het Japanse Shikoku, Hindoeïsten gaan naar de Ganges in India en Christenen naar Lourdes, Rome, Jeruzalem. En natuurlijk  Santiago de Compostela. San Iago. Spaans voor Sint Jacob.

Waarom Santiago de Compostela? In de kathedraal – zo gaat het verhaal – ligt het graf van de apostel Jacobus de Meerdere, die rond ’44 als eerste apostel de marteldood stierf. In de 5e eeuw ontstond de legende dat Jacob als apostel het geloof in Spanje predikte, geen gehoor kreeg, terugging naar Jeruzalem en na zijn dood in het geheim met een bootje naar Galicië in Noord-Spanje aanspoelde en daar werd begraven. Rond 813 verscheen Jacobus de Meerdere in een visioen aan een monnik, die een kerkje op zijn graf liet bouwen. Toen men in 859 de slag om de Moren tijdens de Reconquista won,  werd dat toegeschreven aan een geheimzinnige ruiter: Jacobus de Meerdere. Langzaam maar zeker groeide Santiago uit tot een bedevaartsoord en vanaf de 14e eeuw wordt Jacobus als pelgrim afgebeeld:  met hoed, rozenkrans, kalebas, en pelgrimsinsigne in de vorm van een Sint Jacobsschelp.

Aan het eind van de tentoonstelling staat een kast met souvenirs van pelgrims, waaronder de hoeden en rugzakken van Tosca Niterink die met haar vriendin de tocht liep en daarover in NRC schreef. Een laatste tekstbord verwoordt de ervaringen van huidige pelgrims: “Eenmaal thuis begint de camino pas echt, met het verwerken van alle indrukken en inzichten. Daar wacht het normale leven. Een leven waar menigeen maar moeilijk weer aan kan wennen”.

Tot slot biedt een grote wand gelegenheid tot het achterlaten van berichtjes, waar dankbaar gebruik van gemaakt wordt. Ik noteer: “Geluk vind je niet, geluk is de weg” en “Pelgrim word je, Pelgrim blijf je een leven lang” . ‘Mijn’ dame besloot ons gesprek met de boodschap: “Wees jezelf en vertrouw op jezelf”.

Dat je het maar weet!

De tentoonstelling ‘Pelgrims.  Onderweg naar Santiago de Compostela’ is nog te zien tot en met 26 februari 2012. Op de speciale site vind je talloze verhalen van pelgrims en kun je je eigen pelgrimsverhaal toevoegen.