Wim Crouwel, een grafische ontdekkingsreis

In de eerste zaal hangt een wandgrote zwart-wit foto uit 1969 van een man. Hij draagt een wit pak met witte schoenen; om zijn nek en rond zijn polsen een opvallend brede, zilverkleurige band. Op de achtergrond een zwart-wit schilderij van Piet Mondriaan; naast hem op een witte tafel een zwarte tas. Het doet me denken aan de film ‘A Space Odyssey’ van Stanley Kubrick. De vormen, de spanning, het schijnbaar normale maar toch geheimzinnige en vreemde…Kennelijk was ik niet de enige, want op de muur ernaast hangt een affiche met een uitsnede van de foto, gebruikt als leadbeeld voor de tentoonstelling ‘A Graphic Odyssey’, die deze zomer in het Design Museum in Londen te zien was en nu onder de titel  ‘Wim Crouwel, een grafische ontdekkingsreis’ in het Stedelijk Museum Amsterdam.

Wim Crouwel (Groningen, 1928) was zowel huisstijlvormgever bij het Stedelijk Van Abbemuseum in Eindhoven (1955 – 1963) als bij het Stedelijk Museum Amsterdam (1963 – 1985).  Reden: in Eindhoven ontmoette hij de toenmalige directeur van het Van Abbemuseum, Edy de Wilde. Ze deelden de liefde voor de moderne kunst en er ontstond – aldus de expositietekst  “…de belangrijkste en langdurigste werkrelatie in zijn leven”.

Het door Crouwel ontworpen logo, de affiches en catalogi voor het Van Abbe geven naast esthetisch genoegen ook een mooi inkijkje in het moderne kunstbeleid van De Wilde in de jaren ’50 en ’60, waarmee het museum op de internationale kaart gezet werd: Jean Dubufet,  Edgar Fernhout, Léger en ‘Van Jongkind tot Jorn’ prijken op de affiches.  De Wilde zet zijn beleid voort in het Stedelijk; daar lees je op het drukwerk namen als  G. Rietveld, Claes Oldenburg, Niki de Saint Phalle, Corneille, Eugene Brands, Lucassen, Peter Struykcen, Baselitz en Robert Rauschenberg. De vormgeving komt onmiskenbaar en consequent van één hand: fris, modern, helder, sterk, eenvoudig. Conform Crouwels visie: een ontwerp moet functioneel zijn en duidelijk communiceren.

Naast opdrachtgevers in de museumwereld met zijn bureau Total Design (nu: Total Identity) – in 1963 mede door hem opgericht – ontwierp hij ook voor overheden en bedrijfsleven, zoals logo’s voor Auping en het vroegere, grafische logo van de Rabobank (dubbellijnig gekantelde Z in een vierkantje).

Herkenbaar zijn de kalenders – wie heeft er niet een gehad? – die hij tussen 1956 en 1980 ontwierp voor Drukkerij Van de Geer: met ringband ertussen en grote, makkelijk leesbare cijfers erop. En wie weet nog de kleuren van de postzegels met grote cijfers die hij vanaf 1976 voor de PTT ontwierp? 10 ct (blauw), 40 ct (bruin), 45 ct (aquamarijn), 50 ct (rood), 55 ct (hardgroen); 60 ct (geelgroen), en 80 ct (paars). Ook Wim Crouwel.

Minstens zo interessant is de uitleg over het ‘New Alpabeth’ dat Crouwel ontwierp: nieuwe letters die uit alleen horizontale en verticale lijnen bestaan. Je ziet in vitrines met de hand in blauwe inkt getekende schetsjes op ruitjespapier, en in fijn handschrift erbij de notitie “Het nieuwe alfabet heeft mogelijkheden in zich tot beeldwijziging”. Zichtbaar wordt de worsteling, het zwoegen en werken, het uitproberen en zoeken naar de juiste balans, de juiste toon, de juiste hand.

De expositie eindigt met de constatering dat Crouwel invloed heeft gehad op veel vormgevers, ook internationaal. Zoals 8VO (Hanisch Muir, Mark Holt en Simon Johnston), huisontwerpers van Boijmans Van Beuningen in de periode dat Crouwel er directeur was (1985-1993).

Overigens zag ik in een van andere zalen van het Stedelijk grafisch werk van de Groningse drukker en kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman (1882 – 1945). Je zou zweren dat zijn werk – vooral de omslagen van tijdschrift ‘The Nexs Call’ – op zijn beurt een inspiratiebron vormde voor Crouwel: strak, modern, schijnbaar eenvoudig.

Deze tentoonstelling is verplichte kost voor alle studenten Grafische Vormgeving!

Wim Crouwel, een grafische ontdekkingsreis, is nog te zien t/m 9 oktober 2011 in het Temporary Stedelijk 2. Op 1 september is er een speciale lezingenavond over Wim Crouwel.