Meer licht in Museum De Fundatie

In de trein van Utrecht naar Zwolle, op weg naar de tentoonstelling ‘Meer licht’ in Museum De Fundatie, droomde ik weg bij de eindeloze, door de zon beschenen bossen langs het spoor. Ter hoogte van ‘t Harde schrok ik op van een bord met de tekst: ‘Schietterrein. Levensgevaarlijk’.  Om de paar seconden, kilometers lang tot aan Weesp, schoof de dreigende tekst in mijn blikveld. Mijn beleving van schoonheid werd ruw verstoord door de waarschuwing dat ik daar nooit zou kunnen wandelen zonder gevaar voor eigen leven.

Laat dat nu precíes het thema raken van de expositie samengesteld door Hans den Hartog Jager. Uitgangspunt is een werk uit de eigen collectie, ‘Wolken en water’ van William Turner (1775-1851), een belangrijke vertegenwoordiger van de Romantische schilderkunst. Voor het eerst – aldus de introductietekst van de expositie – werd het ‘sublieme’ in de kunst bekend: schoonheid wordt subliem als het gecombineerd wordt met gevaar. “Volgens dat idee kan de schoonheid van een landschap of kunstwerk de mens zo overweldigen dat die zichzelf verliest, zich niet kan beheersen, met de grenzen van zijn geest (en soms ook zijn lichaam) wordt geconfronteerd”.  Dat was wat me inderdaad  jaren geleden overkwam toen ik voor het eerst een schilderij van Turner zag in the National Gallery in London: Rain, Steam and Speed. Den Hartog Jager onderzoekt of deze ‘sublieme schoonheid’ die tegelijkertijd wringt, ook bij hedendaagse kunstenaars is terug te vinden.

Ontroerend is het eerste zaaltje, waarin werk van Bas Jan Ader te zien is. De kunstenaar stak in 1975 met een bootje van vier meter vanuit Cape God de Atlantische Oceaan over naar Ierland, maar kwam daar nooit aan.  Het scheepswrak werd maanden later gevonden. In de expositie hangt een invitatiekaart van de opening van de expositie in Los Angeles – onderdeel van een performance – gericht aan de Utrechtse kunstenaar Carel Blotkamp.

Indrukwekkend zijn de foto’s van Wolfgang Tillmans: prachtige, verstilde abstracties van gevouwen, glanzend fotopapier, in strijklicht gefotografeerd. Leuk was de ontmoeting met werk van een oude bekende – Erik Odijk uit Nijmegen; hij was vriend van bevriende kunstenaars en runde destijds Elba Gastateliers, waar ik de Nieuw-Zeelandse kunstenaar Ronnie van Hout leerde kennen. Mooi om te zien dat Odijk in al die jaren monomaan en trouw aan zichzelf is blijven werken aan zijn wandgrote houtskooltekeningen van natuurlandschappen.  Vrolijk werd ik in het zaaltje van de IJslandse kunstenaar Ragnar Kjartansson, met een videoinstallatie die bij de Biënnale in Venetië in 2009 hoge ogen (en oren?) gooide, getuige de reacties op het YouTubefilmpje. Je ziet vijf filmpjes van twee mannen met bontmutsen op, die een bluesnummer spelen in een besneeuwd berglandschap, de Rocky Mountains in Canada. En inderdaad – op één van de  filmpjes zien de bergen er uit als een landschap geschilderd door Caspar David Friedrichs (1774-1840) – de andere bekende Romanticus uit de 19e eeuw.

En dan heb ik nog niet genoemd het letterlijk ijzingwekkende filmpje no.8  van Guido van der Werve die in Finland voor een reusachtige ijsbreker wandelt, de video’s van David Claarbout, Tacita Dean en Bambi van Miroslaw Balka, waarin je hertjes schokkerig gefilmd ziet op het terrein van voormalig concentratiekamp Auschwitz; de  foto’s van Roy Villevoye, Olafur Eliasson en Gert Jan Kocken; de installaties van Katie Paterson, Spencer Finch, Derk Thijs en Wolfgang Laib en de tekeningen van Raquel Maulwurf, Ann Böttcher en Vija Celmins.

Een expositie die je – ook zónder de  helder geschreven en vormgegeven begeleidende folder – indringend en nog lang daarna tot je door kan laten werken:  subliem van opzet en stof tot nadenken!

Meer Licht, te zien tot en met 8 januari 2012 in Museum De Fundatie in Zwolle.